Salam, dostlar! Bu gün Sizlərlə növbəti yazımı paylaşıram.
Əsas vəsaitlərin nə olduğu hər birimizə məlumdur deyə bunun detallı izahına gərək duymuram. Qısaca qeyd etsəm əsas vəsait (hesablar planında 111 N-li hesab olaraq qeyd edilir və Torpaq,tikili və avadanlıq adı ilə Balans Hesabatında əks etdirilir) istifadə müddəti 1 ildən yüksək olan dəyərə malik maddi aktivdir. Mən burada həmin əsas vəsaitin dəyərini toxunmaq istəmirəm (oxu: VM-nə əsasən 500 AZN) və məsələyə vergi məcəlləsi nöqteyi-nəzərindən yanaşmaq istəmirəm deyə dəyər hissəsinə toxunmayacam. Əsas vəsaitlərlə (Tangible non-current assets) bağlı IAS 16 – Property Plant and Equipment standartında da dəyər məsləsinə toxunulmayıb,yəni dəyəri neçə-dən yüksək olmalıdır ki,əsas vəsait sayılsın deyə bir anlayış yoxdur. Təbii ki, burada bununla bağlı başqa prinsip var (materiality,threshhold level assessment and aggregation value). Amma mövzu o deyil deyə əsas mövzuya keçid alım.
Əsas vəsaitlərin dəyərinin formalaşması zamanı bilirik ki, həmin əsas vəsaitlərin alınmasından onun hazır vəziyyətə gətirilməsinə qədər çəkilən xərclər həmin əsas vəsaitin dəyərinə daxil edilib Balans hesabatında əks etdirilir.
Məhz bununla bağlı 2 xərc var ki,o xərclərin əsas vəsaitin dəyərinə əlavə edib etməməklə bağlı fikir ayrılıqları yarana bilir. Zaman itirmədən bu xərclər haqqında danışmaq istərdim.
# 1. Sığorta ödənişləri
Əsas vəsait alındığı zaman o əsas vəsaitin başına gələcək xoşagəlməz hadisələrdən sığorta elətdirib sığorta şirkətinə müəyyən ödənişlər (insurance premiums) edirik. Bu xərclər təbii ki,əsas vəsaitin hazır vəziyyətə gətirilməsi ilə heç bir əlaqəsi olmadığı üçün bu xərci əsas vəsaitin dəyərinə əlavə etməyimiz doğru olmazdı. Çünki bu xərclər məcburi xarakter daşımır və biz bu xərcdən yayına bilərik. Amma əgər bu xərc məcburi xarakter daşısa (məsələn işçilərin icbari sığortası kimi) və birdəfəlik olsa (gömrük rüsumu kimi) o zaman bunu əsas vəsaitin dəyərinə əlavə etmək olar. Amma bilirik ki, bu sığorta xərcləri periodik (illik) olur deyə əksər hallarda bunun əsas vəsaitin dəyəri ilə əlaqəsi olmur.
Amma maraqlı bir məqam var. Bu məqam ondan ibarətdir ki, əgər bizim öz vəsaitimiz (pulumuz) olmasa və bu əsas vəsaitin alışı üçün bankdan kredit götürsək (CAPEX financing) o zaman bank təbii ki, sual verəcək ki,bəs kredit qarşılığında təminat (girov) nə olacaq? Biz də praktikada geniş yayılmış üsul olan həmin alacağımız əsas vəsaitlərin bankın sərəncamında olacağını qeyd edəcəyik. Yəni girov olaraq qoymuş olacağıq. O zaman burada bir məsələ yaranır. Əgər o əsas vəsait (deyək ki qaldırıcı kran almışıq) bankda girovda olsa belə mən istifadə edəcəmsə bu əsas vəsaitin başına xoşagəlməz hadisə gəlmə riski var. Bu zaman bank tələb edir ki,mütləq bu əsas vəsaiti sığorta elətdirməlisən. Əks halda kredit verilməyəcək. Bəs bu halda sığorta xərci əsas vəsaitin üzərinə əlavə edilir ya yox?
Bu suala cavabı bu dəfə Sizlərə buraxıram!!! Və keçid alıram 2-ci maraqlı hesab etdiyim xərc kateqoriyasına.
# 2. Bank faizi xərcləri.
Hər birimizə məlumdur ki,bank faiz xərcləri funksional olaraq maliyyə xərcləri kateqoriyasına aid edilir. Amma mən burada biraz fərqli məqama toxunacam.
IAS 23 – Borrowing Cost
Bu standartda qeyd edilir ki, bankdan kredit götürdüyümüz zaman həmin pulun bir xərci (faiz xərci) yaranır. Əslində borrowing cost-un 6 növü var, amma onlara toxunub zaman almaq istəmirəm. Hələ ki sadəcə bank faiz xərclərinə fokuslanaq. Standartın tələbinə görə bəzən faiz xərcləri əsas vəsaitin dəyərinə əlavə edilə bilinər. Bu o halda baş verir ki, əsas vəsaitin özünün hazır vəziyyətə gətirilməsinə 1 ildən çox zaman sərf edilsin. Bu cür aktivlərə IAS 23 qualifying assets deyir. Bir az da açıqlayaq, məsələn biz istehsal avadanlığı sifariş etmişik və bu avadanlığın bizə gətirilməsinə və quraşdırılmasına 2 ay zaman lazımdır. Bu əsas vəsait qualfying asset sayılmır. Amma əgər biz deyək ki, anbar tikməyə qərar veririksə (praktikada rastlaşdığım hadisə) təbii ki bu anbar qısa müddətə hazır olmur,bax bu əsas vəsait qualfying asset sayılır. Elə bütün məsələ də bunun üzərində dayanır. Deyək ki, biz bu anbarın tikintisi üçün bankdan AZN 2,000,000 kredit götürsək və illik faiz 15% olsa və kredit müddəti 4 il olsa o zaman burada əsas vəsaitin (anbar tikintisinin) başlama və bitmə tarixinə qədər (deyək ki 3 il müddət aldı) faiz xərclərini əsas vəsaitin dəyərinə əlavə edəcəyik.
Anbar tikintisi yekunlaşandan sonrakı xərci isə (1 il) faiz xərci olaraq qeyd edib mənfəət zərər hesabatında maliyyə xərcləri kateqoriyasında qeyd edəcəyik.
Amma bir qeyd edim ki, 2 cür borrowing cost var
a) Specific borrowing cost – bu elə borclanmadır ki, konkret olaraq bütün pullar əsas vəsaitlə bağlı istifadə ediləcək. Buna görə də buradakı bütün faizlər əsas vəsaitin başlanma və bitmə tarixinə qədər əsas vəsaitin dəyərinə əlavə ediləcək. Bu çox asandır.
b)General purpose borrowing cost – bu elə borclanmadır ki,bu puldan həm əsas vəsait üçün istifadə edilir həm də digər xərcləri qarşılamaq üçün istifadə edilir. Elə çətinlik də burasındadır ki, bu zaman nə qədər hissə əsas vəsaitin dəyərinə əlavə ediləcək,nə qədəri isə maliyyə xərcinə əlavə ediləcək. – Növbəti yazıda bu məsələyə toxunacam!
Faydalı olması diləyilə….
Müşviq Bayramzadə.