Salam dostlar. Bu gün 30-cu yazımda praktikada IFRS-in tətbiqi təcrübəsi mövzusu haqqında kiçik bir qeyd paylaşacam.
Kiçik qeyd! İndiyə qədər yazmış olduğum qeydlərlə bağlı müsbət fikirlər alsam da, bəzən də soruşurlar ki, bu yazıları haradansa tərcümə etmisiz?)) Təbii, heç kəs deyə bilməz ki, heç bir kitab oxumadan vergi falan verilib, yazıram…) Bu nə qədər absurd səslənsə də, bir o qədər də gülüncdür. Mənim indiyəqədər paylaşdığım qeydlər:
1) Oxuduqlarım
2) Dinlədiklərim
3) Praktikamda rastlaşdıqlarım
4) Ən əsası xətalarım əsasında formalaşıb. Və bu 4-nü birləşdirib öz üslubuma çevirmişəm.
Başlayaq…
Yazıma keçməzdən öncə onu vurğulayım ki, paylaşmış olduğum bu qeyd Praktikada IFRS-in tətbiqi kitabından kiçik bir çıxarışdır. Kitab haqqında onu deyim ki, bu sahədə yazılmış və cildlərdən ibarət olacaq kitabdır. Yəni kitab bütün standartları əhatə edib deyə, 1 cildə yerləşmədi. Və 4 cildlik kitabda cəmləşdi.
Zaman itirmədən gəlin bu mövzunun Case Study üzərindən izahına keçək.
Case Study! Təsəvvür edin ki, 1 yanvar 2022 tarixində hər birinin dəyəri 5 ₼ olan 200 ədəd məhsul alırsız. Yəni toplam dəyəri 1000 ₼. Mal alışından 2 ay sonra, 28 fevral tarixində malları satmasazda bu malıarın bazarda satış qiyməti kəskin rəqabətə görə 4 ₼ olub. Amma bu satışı icra etmək üçün malı müştəriyə daşımaq da sizlikdir deyə, əlavə hər məhsula görə 1 ₼ da satış xərciniz olacaq. 10 mart 2022-ci ildə 1000 ₼ aldığınız butun məhsulu 700 ₼ satırsız.
Tələb olunanlar:
a) 1 yanvar 2022-ci ildə məhsul alışının müxabirləşməsi necə olacaq;
b) 28 fevral 2022-də hər hansı müxabirləşmə edəcəksinizmi, əgər edəcəksizsə bu necə olacaq;
c) həm 28 fevral həm də 10 mart tarixinə Mənfəət / Zərər və Balans Hesabatını hazırlayın.
İzahı:
İlk öncə ordan başlayaq ki, mal-materialların uçotu IAS 2 Inventory standartı ilə tənzimlənir.
Kiçik haşiyə! Təbii ki, biz burada IFRS-dən danışırıq. Amma US GAAP-da həm standart həm də mal-materiallarla bağlı yanaşma fərqlidir. Kitabımızda bunu ətraflı şəkildə izah edirik.
Qayıdaq movzumuza…
Bizim burada izah etmək istədiyimiz odur ki, anbardakı mal-materialın dəyəri ilkin qiymətlə göstəriləcək, yoxsa bazardakı qiymət dəyişimi ilə əks etdiriləcək?
Məsələn, yuxarıdakı misalımızda mal qalığı:
a) yanvarın 1-i = 1000 ₼
b) martın 10-u = ₼
c) əsas sual bəs 28 fevralda 1000 ₼ yoxsa 600 ₼?
Ümid edirəm ki, mövzunun nə olduğu aydın oldu…
IAS 2 nə deyir? – IAS 2 deyir ki, Balans Hesabatında mal-materialın qalığını hesablayan zaman Cost və NRV (Net Realizable Value – Xalis Realizasiya Dəyəri) müqayisə edilir. Hansı kiçikdirsə onu əsas götürürük.
Bəs NRV nədir? – NRV həmin malı satan zaman bizə xalis olaraq qalan məbləğdir.
Gəlin indi 2 ssenariyə baxaq.
Ssenari 1.
Malin cost-u (maya dəyəri) = 100 ₼ olsun
NRV = 80 ₼ olsun ( deyək ki, müştəri malı satın almaq istəyir və 90 ₼ ödəməyə razıdır. Amma deyir ki, daşıma da bizlikdir. Və buna gör bizim əlavə 10 ₼ xərcimiz çıxacaq. Deməli, NRV = 90 ₼ – 10 ₼ = 80 ₼)
Ssenari 2.
Malin cost-u (maya dəyəri) = 100 ₼ olsun
NRV = 120 ₼ olsun.
Bu ssenarilərdə anbarda malın qalığı hansı dəyərlə əks olunmalədır? Standart deyir ki, NRV və Cost-dan hansı kiçikdirsə anbar qalığı da o olacaq.
Gəlin bu ifadəni hər 2 ssenariyə tətbiq edək.
Ssenari 1.
Cost = 100 ₼
NRV = 80 ₼
Biz məhsulu alanda 100-₼-a almışıq deyə müxabirləşmədə də bu rəqəm görünəcək. Amma NRV daha kiçik olduğu üçün deməli anbar dəyərini 100-₼-dan 80-₼-a dəyişməliyik.
Ssenari 2.
Cost = 100 ₼
NRV = 120 ₼
Hansı daha kiçikdir? Təbii ki, 100 ₼. Deməli anbar qalığımız 100 ₼ kimi görünməlidir.
Yuxarıdakılardan o qənaətə gəldik ki, NRV yuxarı qalxanda uçotda heç bir şeyi dəyişmirik. Çünki məhsul alınanda onsuzda 100 ₼ kimi uçota alınıb. Amma NRV aşağı düşəndə biz uçot aparmalıyıq. Və 100 ₼ olan məhsuli 80 ₼ salmalıyıq.
Bütün bunları dedikdən sonra gəlin öz Case Study-mizə qayıdaq. Və dediklərimizi tətbiq edək. Bütün müxabirləşmələri edən zaman həm IFRS-in tətbiqi həm də Maliyy Nazirliyinin təsdiq etdiyi 3 rəqəmli hesablar planından istifadə edəcəm.
Bizim misalımızda isə:
Cost =₼1000
NRV =₼600 (200*(₼4-1₼))
Müxabirləşmələri 2 yerə böləcəm. İlk ömcə çoxumuzun öyrəşdiyimiz olan müxabirləşmələri göstərəcəm. Amma bu müxabirləşmə yanlış müxabirləşmədir. Daha sonra isə, doğru olan müxabirləşməni əks etdirəcəm ki, fərqi daha aydın görə biləsiz.
Yanlış müxabirləşmə:
1 yanvar 2022:
Dr Goods – ticari mal (205) = 1000 ₼
Cr Trade payable – kreditor borc (531) = 1000 ₼
10 mart 2022:
Dr Cost of goods sold – smmd (701) = 1000 ₼
Cr Goods – ticari mal (205) = 1000 ₼
Dr Trade receivable – debitor borc (211) = 700 ₼
Cr Revenue – satış (601) = 700 ₼
Mənfəət və ya Zərər Hesabatı – 10 mart 2022:
Revenue – satış = 700 ₼
Cost of goods sold – smmd = 1000 ₼
Gross profit / (loss) – məcmu mənfəət / (zərər) = 300 ₼
Other expenses – digər xərclər = 0 ₼
Net profit / (loss) – Xalis mənfəət / (zərər) = (300 ₼)
Balans Hesabatı -10 mart 2022:
Trade receivable – debitor borc = 700 ₼
Trade payable – kreditor borc = 1000 ₼
Retained deficit – yığılmış zərər = (300 ₼)
Doğru uçot:
1 yanvar 2022:
Dr Goods – ticari mal (205) = 1000 ₼
Cr Trade payable – kreditor borc (531) = 1000 ₼
28 fevral 2022:
Dr Loss on inventory valuation – Mal-materialın dəyərində azalma (731) = 400 ₼
Cr Allowance for inventory – Mal-materialların dəyərində dəyişmə üzrə ehtiyat (208) = 400 ₼
Qeyd! 208 nömrəli hesab əks aktiv hesabdır və 205 nömrəli hesaba əks hesabdır. Analogiya versək 112 nömrəli hesaba bənzəyir. Yığılmış amortizasiya da əks aktiv hesabdır. Və 111 nömrəli hesaba əks hesabdır. Eyni məntiqdir.
Burada diqqət yetirin ki, artıq biz yuxarıdakı səhv uçotdan fərqli olaraq, burada 28 fevralda uçotu əks etdirdik.
10 mart 2022:
Dr Cost of goods sold – smmd (701) = 1000 ₼
Cr Goods – ticari mal (205) = 1000 ₼
Dr Allowance for inventory (208) = 400 ₼
Cr Cost of goods sold – smmd (701)= 400 ₼
Dr Trade receivable – debitor borc (211) = 700 ₼
Cr Revenue – satış (601) = 700 ₼
Mənfəət və ya Zərər Hesabatı 28 fevral 2022:
Revenue – satış = 0 ₼
Cost of goods sold – smmd = 10 ₼
Gross profit / (loss) – məcmu mənfəət / (zərər) = 0 ₼
Other expenses – digər xərclər = 400 ₼
Net profit / (loss) – Xalis mənfəət / (zərər) = (400 ₼)
Balans Hesabatı -28 fevral 2022:
Goods – mallar = 1000 ₼
Allowance for inventory = (400 ₼)
Trade payable – kreditor borc = 1000 ₼
Retained deficit – yığılmış zərər = (400 ₼)
Mənfəət və ya Zərər Hesabatı 10 mart 2022:
Revenue – satış = 700 ₼
Cost of goods sold – smmd = 600 ₼
Gross profit / (loss) – məcmu mənfəət / (zərər) = 100 ₼
Other expenses – digər xərclər = 0 ₼
Net profit / (loss) – Xalis mənfəət / (zərər) = 100 ₼
Balans Hesabatı – 28 fevral 2022:
Goods -mallar = 0 ₼
Trade receivable – debitor borc = 700 ₼
Trade payable – kreditor borc = 1000 ₼
Retained deficit – yığılmış zərər = (300 ₼)
Yuxarıdakı müxabirləşmə və hesabatlara baxaraq fərqləri görə bilərsiniz.
Maraqlı sual verə bilərsiniz ki, bumu tətbiq edən şirkət görəsən varmı. Ən azından öz təcrübəmdən deyə bilərəm ki, Azərbaycanda əməkdaşlıq etdiyim 3 şirkətdə bu cür uçotun şahidi olmuşam.
Bunun səbəbi ilə bağlı isə həm Advanced Level IFRS dərsimizdə, həm də kitabımızda detallı izah vermişəm. Kitabda eyni zamanda Colgate və Coca-Cola şirkətlərinin IFRS-in tətbiqi ilə bağlı praktikalarından bəhs etmişəm.
Ümid edirəm ki, IFRS-in Tətbiqi mövzusu ilə bağlı paylaşdığım qeyd sizlər üçün Faydalı olar. Əlavə məlumat üçün iləri səviyyə IFRS haqqında yazılan qeydi də oxuya bilərsiniz.
Please, don’t talk, only FinTalks -Your Finance Outlook!
Müşviq Bayramzadə.